Cerita Rakyat Sasak: Dongeng Loq Sesekeq

Loq Sesekeq, merupakakan salah satu dongeng (folklore tepatnya) lokal masyarakat suku Sasak di Pulau Lombok. Folklore ini saya ambil dari draft buku “Muatan Lokal Gumi Sasak: Untuk Kelas IV SD”, yang diedit oleh Drs. Gufran, lantas saya sedot dari Scribd, yang diupload oleh Irvan Adilla.

Kesimpulan Cerita ini Ada di Bagian Bawah

Ok, ini dia ceritanya. Let’s cekidoooottt…

Teceritaan, leq zaman laeq araq sopoq cerite. Sepasang senine sememe sanget patuh. Leq akhir hayatne simeme bepesen tipak seninakne si nyeke betian, “Lamun lahir anakte meme, ndak lupak beng ye aran Loq Sesekeq”.

Kontek cerite lahir meme, mukne teparan Loq Sesekeq. Seseq artine bodo. Sopok jelo leq waktu genne araq subuh, manuk ngongkong tende benar. Selapuk kemanukan tarik muni, tesambut isik sueren bang leq masjid. Loq Sesekeq tures lalo sembahyang. Selese sembahyang, loq Sesekeq lalo tulung inakne nyepu meriri, ronas piring, mopoq natap dait siram tetaletan.

Tetu-tetu mule bodo, sesuai isik aranne Lok Sesekeq. Sekalipun sak ngeno, Sesekeq sanget isine tetunah kangen isik inakne.

Sopoq jelo, inakne suruk Sesekeq lalo beli kemek ojok peken, lalo nguruk jeri saudagar kemek, saudagar si jujur dait pecu. Sesekeq ndek neuah tolak perintah inakne. Sambil terenyuk lalok si tesuruk beli kemek. Si pikiranane berembe entan yak jauk kemek.

Dateng leq peken, langsung ye pileq kemek si ndek boke atau ntek. Yahne beli kemek sino, bingiung ye Loq Sesekeq. Berembe bae ntan yak jauk kemek sino. “Oh, eku bingung jauk kemek sine. Bedagang doang dekke tao, epe legi jauk kemek. Oh, eku dait akal… Mem !” Unin Sesekeq.

Banjur boyakne telu, beterusne totos kemek sino ntan-ntan sopoq. Suahan sino boyakne teli, beterus perentokne kemek sino jeri sekeq, langsung teoros ojok sopok taok. Sesekeq lampaq ndek nearak kereguan.

Sesekeq pencar kemekne teapek yakne bedagang jeri saudagar kemek. Ndek arak bae dengan mele beregak sekek-sekek. Bahkan lueq dengan si bengak lalok gitak kemek tarik tepong.

Ndek jak arak leku kemekne, Sesekeq ulek lalo ngelapur tipak inakne. Muni inakne “O, gamak anakku, tetu jak luek dengan dateng, tetujak luek pemborong, laguk pasti pede bengak si gitak kemekde si selapukne tepong”.

Lamun ngeno, becat de lalo malik ojok peken. Beliang te bebek, laguk ndak bae beli kelinci laun salak belinde. Bebek teharepan telokne adekte mauk mbun telok bilang kelemak. Sesekek patuh leq perentahan inakne. Beterus ye berangkat, lalo jok peken lampak nae. Demen dateng leq peken, langsung ye bayah bebek dengan, dekne girang beregak. Selapuk kepengne serahanne kedu bayah bebek.

Beterus Sesekeq lampak uleq. Jaukne bebekne kedu keranjang. Waktu sino ye lapah geti dait melet nginem. Pekok tian si nengkeok selangan-langan. Sengak dekne uah nyenyapah olek kelemak.

Banjur betelah Sesekeq lek sedin langan. Iton arak sopok kokok, ye taokne mandik. Ngelai mesak-mesak marak empak gurami. Sesekek banjur mikir beterus muni “Pasti bebekku mele mandik marak ntan eku. Bagus kulepas bae ye aden molah nyelem lik aik”.

Gek…gek…gek..! Unin bebek Sesekeq. Bebek sino langsung ngoncer. Leq atas aik ye taokne ngelae. Laguk Sesekeq jeri bingung. Sedih atene, dait pineng otalkne. Paranne bebekne selapukne gombas. Dek arak tolang dait empakne. Ye amokne ngompal maraq bunge.

“Oh, gamak. Bebekku ternyete sede, ndekne arak isine, ye gombas. Biline bebekne tejauk isik aik. Lalo ngelapur ojok inakne. ” Inak, salak malik bebelianku, bebek si belingku ino gombas ndek arak isine. Ye ampokke peleheleh lek kokok”.

“O, anak. Mule ye sipat bebek, pasti ngoncer leq atas aik, ndekne ketelep marak ntan betu” jawab inakne.

Sopok jelo malik Sesekek belakok leq inakne. Melet lalok bedoe kaoq. Sanggup ye lalo ngawisan kaoq, pete boyak upak-upak si ijo. Sanggup ye ngarat timakne musim panas. Inak Sesekeq setuju doang epe si kemelen anakne.

Lalo Sesekeq langan rurung kodek sempit geti. Daitne sopok taok, dait gitakne iton kanak kence empat piak kao kedekan isik tanak malit. Rapetine isik Sesekeq. Ye ruene mele milu tepiak sahabat. Beterus pede selaman. “Epe aranne sine batur ?’ beketuan Sesekeq.

“Ye sine teparan kao, baturan ” jawab baturne sino.

“O, eku melet geti bedoe kao. Sine si kanggokku.”

“Na, iye sine kao mokoh,” jawab baturne.

“Eku uah ndekke sabar. Kao sine harus kebayar ye. Epe-epe melene sanggup ke yak tukah.”

Ndekne belo sikne pikir, Sesekeq langsung serahan kepeng bayahne kao mokoh sino. Beterusne lampak ulek seneng geti petadahanne. Dateng bale, ndekne arak daitne inakne. Lok Sesekeq bingung mbe lein inakne. Ndekne ngonek, banjur ulek inakne jauk kacang. Sambutne isik Sesekeq, sambil becerite.

“Inaq, uahke lalo beli kao, bagus dait mokoh geti”

“Embe ye nane kao si belinde anak?”

“Ito simpenku lek dalem leci”. jawab Sesekeq. Yakke beng ye mangan bilang jelo. Inak pasti suke geti lek kaon tiang”.

Inak Sesekeq becat-becat lalo gitak kao si tetoloq leq dalem leci. Inakne tinjot sambil ngentekan, epe bae si teli Sesekeq, ternyete kao maenan kanak kodek olek tanak malit. Mule dasar sesekeq.

Malik leq sopok jelo, inakne yak ngaraan acare tahlilan. Sesekeq tesuruk isik inakne lalo tutut kiyei, jeri pimpin denga zikir. Sesekeq bingung, sengak dekne taon ruen kiyei. “Berembe aran kiyei inak?” unin beketuan.

Tejelasan isik inakne bekeli-keli. Laguk ndek doang inik paham. Inakne beterus muni “Kiyei sino bedoe baok belo atawa jenggot. Becatan entan boyanganke kiyei sengak jelo uah yaen gae bian”.

Banjur lampak Sesekeq lalo mete kiyai. Liwat ye lek langan si jurang dait mengkol. Leq, bawak jurang arak anak oloh. Terus Sesekeq lampak. Dateng ye leq anak oloh sino, banjur gitakne bembek meme nyeke lalok kaken upakupak. Bembek sino bedoe baok belo.

“Nah ye uah sine aran kiyei, kan no ruen baokne belo geti. Seneng angenne Sesekeq si uah bedait kence kiyai. Maeh, ye bae kejauk ulek, adekke becat dateng bale. Sengak leq bale uah luek dengan ngantih kiyai. Dateng leq bale, “inaq ne uah mauk tiang kiyei. Jauk tiang ye ulek, ne ye!”.

Inak lok Sesekq nengkakak ngelelek jengke sakit tian, si gitak kiye baok, laguk bembek parane keyei isik Sesekeq.

“Sine ndeknaran kiyei anakku, bembek arane si jaukde. Becatan entande lalo tulakan bembek dengan. Laun teparande maling. Lamun temaling tesematek te isik dengan. Lamun te mate beiste jerine” unin inak Sesekeq.

Tulak Sesekeq lalo atong bembek jok taokne semule. Takut ye laun teparan maling laun tesematek.

Leq sopok waktu, Sesekeq teme ojok beren manuk. Dekne gitak tein manuk bere-bere cakrahne. Tein belot sanget beis begalut lik imene. Mikir Sesekeq, “Ane gitah, beiske nane, selapuk bis beis. Unin inakku lamun tebeis matente. Ndek te irup malik. O gamak, eku mate, eku mate…!”

Sesekeq lalo bait tambah. Kalikne leloang taokne yak talet dirik. Leloang sino lek bawak lolon kayuk. Betersus Sesekeq teme talet dirik dalem liang si pinakne.

Bere-bere nepluk sopok buak paok masak. Embune sengeh dait manis “Andengke ndek matejak, pasti uah kakenku buak paok sine. Laguk sayang eku uah mate”.

Inakne leq bale sanget isikne susah. Uah bian Sesekeq ndek man ulek. Biesene ye mero ngerep doang leq bale antih epejak sine teperentah isik inakne. Sampai kelemak malik Sesekeq endek man bae arak ulek.

Demen uah muni selapuk kemanukan, tenden uah kelemak, inak Sesekeq lampak lalo mete anakne. Selung-selung daitne Sesekeq nyeke lalok tumput dirikne isik tanak lek bawak lolon paok. Becat-becat inakne ungkah Sesekeq, beterus jaukne ulek.

“Oh, gamak anakku, lamun ngene lalok si bodo belokde jak mae bae kuserah ojok guru ngeji unin inakne lek sopok malem. Inakne bepesen, endak bae mele bekelin kence guru. Lamun mangan harus tetep bareng-bareng”.

Malem si sanget telihne, ye taokne lalo teatong ojok guru ngeji. Teserah ngeji sangne beu arak pengetaone, erak adekne beu jeri kanak si terrpuji. Sekeno harepan inakne.

Betaun bebalit Sesekeq si nuntut ilmu leq gurune, laguk ndekne inik tao. Huruf sepeleng dekne inik dait. Laguk ye tetep tekun dekne inik putus asa. Timakne teparan bodo isik baturne tetep ye tenang.

Sesekek kanak jujur, timakne bodo. Lamun uah bejenji pastine tepatin. Dekne girang berugung endah. Lamune ngeraos ndekne girang berugung. Epejak unine ye uah dalem atene. Dekne mele bekelin dait gurune. Mbe jaklein gurune ye milu doang jeri bentek sandel. Make ye tetunah isik gurune. Tetunah endah isik selapuk baturne.

Nane dateng uah bulan Heji. Gurune mele lalo gawek ibadah heji jok tanah suci. Tebarak Sesekeq ntan gurune yak lalo heji. Sesekeq becat-becat belakok milu jok mekah turut gurune. Gurune ternyuk gitak Sesekeq. Dakak ngeno, Sesekeq tetep pendirian mele milu bae tipak Mekah. Ingetne pemesenan inakne si ndek kanggo bekelin kence guru. Adekne si bareng bae bukak takilan mangan kence guru.

Gurune berangkat tedok-tedok. Ndekne ceritaan Sesekeq. Laguk, Sesekek marak lemakne mauk cerite entan gurune uah berangkat jok Mekah.

“Guru….! Antih tiang, gen tiang milu jok Mekah!” Sesekek nyurak sambilne pelei kenceng lalo kejer gurune. Terus ye pelei tipak serin segere, pelabuhan taokne taek kapal gurune. Laguk epoe uah sepi lek pelabuhan dengan uah tarik berangkat. Dengan si beratong endah uah tarik ulek.

Banjur nangis nyurak Sesekeq empoh gurune. “Guru…! tiang harus bareng-bareng kence side. Dek tiang kanggo bekelin ngeno pesen inak tiang”. Sesekeq terus nyurak lagu ndek arak dengan denger ye.

Tokol ye sedin pante. Terus metene ndek kejep-kejep si kileng laut galuh. Pikirane ndek arak lain gurune doang. Laguk berembepun entanne, laut dait umbak doang si jawab tangisne.

Sesekek buletan tekadne. Mele bae susul gurne lalo heji. Tetep ye tokon sedin laot. Bere-bere dateng bebatang kayuk. Tejauk isik umbak begelompong lik julun Sesekeq.

Dekne mikir belo esekeq langsung njontlak tunggangne batang kayuk sino. “Nte kayuk jauk eku belayar lalo susul gurungku jok Mekah” ngeno unin pajar kayuk sino.

Kayuk sino begulik tejauk isik umbak entan-entan skedik betengak. Ajaib, sayan ngonek kayuk sino sayan meluncur jok tengak segere galuh. Teombang ambing isik umbak, lagu terus leju marak perehu. Umbak marak gunung sehinge Sesekeq uahne ketelep, uahne muncul. Laguk sekedikkedik dekne takut. Tetep ye tenang dait bulet tekatne. Yakne lalo susul gurune.

Awakne ketelihan, umbak kadang marak gunung, angin kenceng, Sesekeq basak keroncos. Tebanting isik umbak segere sanget ganas. Kayuk tejauk sayan tengak. Sesekeq nurut doang mbejak lein angin jauk kayuk sino. Dalem aten arak sopok, yakne lalo jok Mekah pete guru.

Selung-selung dateng empak hiyu. Melene kaken Sesekeq, mauk ye takut skedik, laguk malik tenang. Dateng Petulungan Tuhan. Bere-bere lumba-lumba dateng bentu Sesekek lawan mpak hiyu. Sesekeq njontlak tipak bongkor lumba-lumba. Beterus lumbe-lumbe sino ngelae jaukne Sesekeq tipak sopok taok si ndekne uah tekenal sendekmane.

Jaok leine tejauk isik lumba-lumba, muk selung-selung gitakne kayuk tetungganganne lek sopok taok. Beterus Sesekek malik nunggang lik kayuk sino. Kayuk meluncur jauk Sesekek andang bat. Tengak segere galuh, malik daitne endah pulo pulo kodek kence selat-selat. Lueq geti pengalaman Sesekekq lek segare.

Tuhan tetu pemurah ngicanin rahmat. Bere-bere Sesekeq dateng lek Semenanjung tanak Arab. Bedait kence gurune lek Mekah. Gurune tinjot si nggitak muridne Loq Bodo bere-bere dateng Mekah. “Oh gamak anakku. Side aneh geti. Napi kadunde lite anakku, si bau lalok dateng Mekah?”

“Tiang tunggang batang kayuk oh guru tiang. Tiang jauk pesen olek inak tiang. Dek tiang kanggo bekelin kence guru. Dait takilan niki ndek tiang kanggo bukak mesak-mesa, harus tekence due doang bukak ye tekeloran beareng-bareng. Tarik pede tinjot, demen uah bukak takilan sino ternyete isine emas permata.

“O, anak. Silaq tengiring ucap syukur kulekne jok Nenek te si kuase. Ite beu gawek heji bareng-bareng. Tiang doean side anak, mudahan de baujari waliyullah. Side lebih daleman ilmunde tebandingan isik tiang wahai anak tiang”, besen guru Loq Sesekeq.

Beterus Sesekeq tulis surat tipaq inakne. Ceritaanne entan si bedait kence gurune lik Mekah. Gawek Heji bareng- bareng. Nunas do’e selamet lek inakne si keramat mudah-mudahan beu tepedait malik bareng selamet leq bawaq rahmat.

Pesan dan Hikmah Cerita

Cerita ini mirip dengan kisah seorang “anak yang bodoh” dengan seorang rahib Budha di negeri Tiongkok. Selengkapnya silak bacalah di mari.

Pesan moral dan sosial dalam folklor ini adalah bahwa apapun yang kita usahakan, bila kita bersungguh-sungguh, maka akan mendapatkan hasil. Sebagaimana kata pepatah lama, “siapa menanam pasti mengetam (menuai)”. Atau seperti firman Allah, “sesungguhnya setelah kesulitan itu pasti ada kemudahan”.

Agar mantaf, secara ringkasnya begini :

Loq Sesekeq merupakan seorang anak yang secara intelektual lemah (bodoh), namun secara etika, dia adalah pribadi yang jujur, rajin dan taat, terutama kepada ortu dan gurunya. Karna kekuasaan Allah, atas ketaatan dan baktinya itu, Loq Sesekeq akhirnya berubah, dari orang bodoh menjadi pribadi yang berpengetahuan alias dapet ilmu yang bermanfaat .

Dan supaya lebih mantaf, lengkapnya begini :

Menyadari kondisi sang anak, akhirnya sang ibu menyekolahkan Loq Sesekeq ini pada seorang guru ngaji. Akhirnya, meskipun seringkali diejek dan diremehkan oleh gak sedikit rekannya, tapi Loq Sesekeq “ingat & tau diri”, dia tak pernah marah, dendam, putus asa, alias dia tetap optimis, tetap hormat pada rekannya dan berbakti pada sang guru. Memang pesan ibunya, “berbakti dan taatlah (ikuti) pada gurumu, rekan-rekanmu, dan masyarakat (sekitarmu)”. Meskipun maksud sang ibu dengan “mengikuti” adalah bukan dalam arti fisik, tapi saking polosnya, ternyata Loq Sesekeq tafsirannya demikian. Kemanapun sang guru pergi, Loq Sesekeq mengikutinya, minimal untuk menenteng sandal sang guru.

Hal itu terlihat ketika suatu waktu, sang guru berkehendak naik haji ke Mekah. Nah Loq Sesekeq ini pengen ikut, tapi dilarang oleh sang guru. Loq Sesekeq berkata pada sang guru, “ibu saya berpesan untuk selalu taat (mengikuti) guru”. Akhirnya, sang guru pergi ke Mekah naik haji secara diam-diam. Mengetahui hal tersebut, Loq Sesekeq hanya mampu berteriak melihat kapal laut tumpangan sang guru sudah melabuh. Loq Sesekeq pun hanya menangis di pinggir pantai. Keajaiaban terjadi, ada sebuah batang pohon (kayu) yang tiba-tiba menghampiri Loq Sesekeq, diapun lantas menaikinya. Kayu itulah yang kemudian membawa Loq Sesekeq berlayar mengaruhi lautan untuk pergi ke Mekah mengikuti sang guru. Tentu sahaja banyak rintangan selama berlayar dengan sang kayu, tapi ia tetap tabah dan tenang.

Singkat kata singkat cerita. Atas rahmat Allah, Loq Sesekeq pun sampai di Mekah, dan sukses bertemu dengan sang guru, plus sukses menunaikan ibadah haji. Sang guru pun berkata dan mendo’akannya, “alhamdulillah, kita bisa bersama-sama menunaikan ibadah haji, wahai anakku (muridku) dan saya do’akan semoga engkau bisa menjadi seorang waliyullah”